Татар теле һәм әдәбияты укытучысы

 

 

          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      Мәшәкатьләр җитәрлек... Алар көн саен туып кына тора. Бала гаиләдә тәрбияләнә, ә гаиләләр төрледән-төрле. Шулар арасында авыр язмышлылары да җитәрлек, укуга кул селтәгән бала кебекләре дә. Мәктәпкә килмәгән вакытларында андый укучыларны эзләп табып, хәлләренә кереп, күпме сөйләшүләр алып барырга туры килә. Бала, сагыш тулы күзләрен тутырып, сиңа карый. “Аллага шөкер, монысы да тайгак юл түгел, дөресен сайлаган, инде укуын дәвам итә”, – дип уйлап сөенгән вакытлардан  да кадерлерәк мизгелләр юктыр, мөгаен. Яныңа кереп хәлеңне сорашса, борчулары белән уртаклашса, киңәшләшсә шуннан да зуррак хөрмәт һәм игътибар булмас та кебек тоела. Менә шундый балаларның чын кеше булып үсүен күреп шатлану үзе бәхет түгелмени?!

      Күңелемдәге изге ядкарьләрем арасында әбиемнең догалары, бабаларымның ныклыгы саклана. Әнә шулар аша киләчәкне күрә алу сәләте миңа өмет һәм ышыныч бирә. Тормыш төпкеленә тәгәрәгән балага ярдәм кулы сузу – минем изге бурычым. Шул баланың ышыныч белән баккан күзләре, рәхмәт түгелмени үзләре?!

     Мин – Укытучы! Тормыш арбасыннан төшеп калмый, армый-талмый, балаларны тәрбия кылу – авыр һәм җаваплы хезмәт. Гаҗәпмени, әгәр миңа бүген берсе килеп “әни” дисә?! Шул вакытта югалмыйча, кыйбылаңнан тайпылмыйча Бала дигән бөек исем һәм кыйммәтле зат каршында үз урыныңны саклап калудан да илаһи эш юктыр!

Мин – мөгаллим – тәрбияче! Балалар күңеленә җылы нурлар сибүче дә, рухи хәзинә бирүче дә булган XXI гасыр укытучысы. Үз эшемдә бөек мәгърифәтчеләр Риза Фәхретдин, Каюм Насыйри хезмәтләренә нигезләнеп, яшь буынны – яңа заман балаларын гасыр таләпләренә җавап бирә торган итеп укытырга омтылучы. Укытучы бәхете ул – үз фәнеңә гашыйк итүдер. Мин дә бит шул бәхетем аша табышларга юлыгам... Ә табышлар ул – иртән, дәресләр башланганчы ук, хәлләремне белешүче, ерактан ук елмаеп килүче, ашыгып дәресләремә керүче укучыларым; бүгенге буынга белем серләрен ачарга дип, минем белән янәшә баскан кичәге шәкертләрем – бүгенге укытучылар. Мондый уңышларга ирешү өчен мин белем бирүдә нинди ысуллар кулланганмын соң?

       Әлбәттә, эшемне гуманлыкка нигезләнгән фәлсәфәгә кора, балага җайлашуның дөрес юлын сайлый белүем миңа уңай нәтиҗәләр китерә. Шулай ук мин педагогик технологияләрне укытуның иң нәтиҗәле юлларын эзләүче фән тармагы мәгънәсендә дә, укытуда файдаланырга тәкъдим ителә торган принциплар, ысуллар, чаралар берлеге төсендә булуын да аңлап эш итәм. Нәкъ менә яңа технологияләр фәлсәфәсе укучы шәхесенә якын килеп эшләүне таләп итә. Моңа ирешү өчен фикерне кызыклы эчтәлеккә кора белергә, төрле укыту алымнары һәм формалары кулланып, көтелгән нәтиҗәгә килергә мөмкин. Әлеге табышларны әледән-әле яңартып, заман сулышы өреп тормасаң, алар сүрелергә дә мөмкин. Әмма, юк... табышларны югалтуга урын юк! Көн саен диярлек яңалык туып тора, укыту алымнары көннән-көн камилләшә. Белем бирү дәрәҗәсен үстерү максатыннан, компьютер программалары, интернет мөмкинлекләренә нигезләнеп инновацион технологияләрне куллану – моңа ирешүнең төп чаралары.

     Укытучы һәр баланы аңлап эш йөртергә тиеш. Бүген ата-улны, ана-кызны белмәгән болгавыр заманда җиңел эшме бу? Гомумән, мөмкинме бу? Мин әнә шул сорауларга җавап табарга, аның юлларын белергә тиеш. Болары да минем бурыч. Заманнан калышмыйча алга бару, һәр адымны алдан уйлап, артымнан килүчеләргә туры юл күрсәтү – минем җаваплылыкта. Һөнәри биеклеккә үрләгән саен үземне тулыландыра гына барам. Нәкъ Такташча:

         Менгән саен җирнең матурлыгын,

         Яктылыгын күбрәк күралдым, – дия алам.

Белем алуның чикләре булмаган кебек үк, һөнәреңнең остасы булуның да чикләре юк. Ялкауланмаска, алга барырга, фән үсешенә өлешеңне кертүдән курыкмаска өйрәнергә. Үз хезмәтең белән әйләнә-тирәдәгеләргә шатлык китерергә, ярдәм итәргә. Илемә хезмәт итү – минем гражданлык вазифам.

Мин бик гади кеше – мин бары тик укытучы. Ләкин үз укучыларым өчен мин – галим дә, җырчы да, рәссам да, тылсымчы да. Әнә шул сәләтләргә үзеңдә урын биргәндә генә син камилләшәсең, үсәсең, баейсың. Алдымда татар теле һәм әдәбиятын укытуның үзем төзегән моделе. Бу да бит минем табышларымның берсе. Аның үзәгендә шәхес тора. Аны һәрьяктан кояш нурлары сыман үзенә тартып торучы эш төрләре (дәрес, сыйныфтан тыш чаралар, факультативлар, олимпиадалар, экскурсияләр, тәрбия сәгатьләре, түгәрәкләр, сөйләм һәм язма сөйләмне үстерү, электив курслар, төрле сыйныфтан тыш чаралар) чолгап алган. Алар аны җылыта, алга таба омтылдыра, үстерә. Теге яки бу теманы ачу өчен, төрле эш формаларын дәвамлы куллану ишетеп, күреп, язып истә калдыру мөмкинлеген бирә. Кояштан аерылган үсемлек тиз корый, хәтта үлә дә. Ә инде кояш бер генә яктан җылытса, ул авышып, зәгыйфьләнеп үсә. Шуңа күрә бала шәхесенә һәрьяклап кагылырга кирәк. Ә санап кителгән чаралар безнең “язын чәчкән орлыкларны” тукландыра, югарыга чакыра, ныклы тамыр җәйдерә һәм көзен “җимешләрен” бирә.

Укытучы буларак табышларга ия булу – зур мәртәбә. Бары тик шундый мөгаллимнәр генә үзеннән соң эз калдырырга, килгән буннар да сокланырлык гамәл кылырга сәләтле. Ә минем бүген яшьләргә әйтер сүзем, калдырыр мирасым бар. Бу мирас – минем кичәге укучыларым – бүгенге укытучылар. Укучыларымның йөрәк түрендә телебезгә, әдәбиятыбыга, милләтебезгә карата мәхәббәт уята алу, шуның нәтиҗәсендә уңышларга ирешә алу – минем иң зур табышымның берсе булып тора! Чөнки минем укучыларым – бүген үзләре мөгаллимнәр. Димәк, мин туры юлда, мин – чын укытучы. Бүгенгедән киләчәккә миннән калучы әлеге мираслар – минем педагогик осталыгым аша туган табышларым.

     Иҗади эшемне үзе дә укытучы булган шагыйрә Клара Булатованың “Шәкертләремә” шигыре белән тәмамлыйсым килә:

Кәефемне күпме бозды болар, үзәгемә күпме үттеләр!..

Тик һаман да җанга якын шулар – минекеләр, үземнекеләр.

Минекеләр, үземнекеләр шул, “үземнекеләр” дип үстерәм.

Үземнекеләр” дип гаеплим дә, “үземнекеләр” дип кичерәм.

Көннең ямен, тәмен, борчуларын, тик шулардан җыям, таратам.

Плюс-минусларын бергә кушып, үземнеке итеп яратам.